Het eerste hoofdstuk in ‘Meester Mitraillette’ drukt de lezer meteen met de neus op de feiten: het hoofdpersonage staat op het punt geëxecuteerd te worden, vastgebonden aan een weidepaal. “Ik verlaat dit vertrapte leven als jongeman: krachtig van lichaam, klaar van geest. Dat is niet wat ik wil, maar mij werd niets gevraagd.” De beelden die Vantoortelboom in die eerste paragrafen oproept, zijn zo krachtig dat ze een diepe verbondenheid teweegbrengen met de ter dood veroordeelde nog voor we goed en wel weten met wie we te maken hebben. De omstandigheden die hem tot dit droeve lot hebben gebracht, krijgen we in de rest van het boek gepresenteerd.
De nieuwe meester
Het verhaal van David Verbocht begint bij zijn aanstelling als meester in het zesde leerjaar van het dorpsschooltje in Elverdinge. Als hij in Gent op de trein stapt, voelt hij zich als een jonge vogel die voor het eerst zijn vleugels uitslaat. Maar zijn jeugdig enthousiasme botst met de stugge mentaliteit van de dorpsbewoners die het niet op vreemden begrepen hebben. De nieuwe meester blijkt op de koop toe een ongelovige, wat de toorn van de dorpspastoor wekt. Maar zijn rol als meester bevalt hem wel degelijk. De acht jongens die bij hem op de schoolbanken zitten, zijn geen engeltjes, maar er groeit een verstandhouding tussen hen. Vooral met de fragiele Marcus ontwikkelt hij een bijzondere band. Marcus is stil en houdt zich afzijdig, maar hij is ook de snuggerste van de bende. Wat hij en de meester gemeen hebben, is hun liefde voor de natuur.
Zowel Marcus als de meester kijken met de verwondering van een kind naar het vernuft van moeder Natuur. De jongen tekent vlinders in zijn schetsboek. Vlinders die hij kortstondig verdooft en in een bokaal stopt, om ze daarna weer vrij te laten. De meester brengt zijn vrije tijd door met urenlange wandelingen door bos en veld waar hij zijn gedachten de vrije loop laat gaan. Het zijn twee gevoelige zielen die – letterlijk – nog geen vlieg kwaad zouden doen. Daarom valt de hardheid van hun omgeving hen ook zo zwaar. De jongen heeft een bullebak van een vader die zijn zwakke, ziekelijke zoon wil harden. De meester worstelt met de barsheid van de dorpsbewoners die hij al gauw liever mijdt dan opzoekt.
Rattekop
De moeizame pogingen van de meester om zich in de gesloten dorpsgemeenschap te integreren, wisselen af met herinneringen aan zijn jeugd. Zijn vader die als klusjesman aan de universiteit werkte en zich het hoofd op hol liet brengen door professoren met allerhande theorieën, zijn nuchtere, maar liefdevolle moeder en zijn kleine broertje Henri (oftwel Rattekop), over wie hij waakte als een leeuw. Maar wanneer Rattekop in een tragisch ongeval sterft, treft hem schuld. Zo voelt hij het tenminste aan. Zijn moeder kon het hem geenszins vergeven.
Ondertussen pakken ook in Elverdinge de wolken samen en wordt de sfeer grimmiger. Wanneer de jonge Marcus verdwijnt en later dood wordt teruggevonden, krijgt meester Verbocht de schuld in de schoenen geschoven en belandt hij in de gevangenis. De ingehouden en beheerste toon van het verhaal slaat om. Hij laat (eindelijk) zijn woede en verontwaardiging de vrije loop. Ook de heimelijke liefde die hij voor Marcus’ moeder voelt, komt nu ongegeneerd aan de oppervlakte. Maar voor er definitief over zijn lot wordt beslist, breekt de Eerste Wereldoorlog uit en stuurt de rechter hem naar het front. Voor een man die niets te verliezen heeft, is dat niet eens slecht nieuws.
Dramatische munitie
In het eerste hoofdstuk van ‘Meester Mitraillette’ legt Jan Vantoortelboom de lat hoog. Elke paragraaf roept beelden op die nazinderen, elke zin verdient het om herlezen te worden. Maar het contrast met de hoofdstukken die volgen, is groot. De beschaafde terughoudendheid van de schoolmeester is daar ook in de taal geslopen en het duurt (te) lang voor het verhaal terug vaart krijgt. Wanneer die kentering er komt, belandt het hoofdpersonage van de regen in de drup … en weer in de regen en in de drup. Alsof de schrijver al zijn (dramatische) munitie voor het einde heeft opgespaard. Hoewel er op de ‘dosering’ van het verhaal wat aan te merken valt, is het boek zeker de moeite van het lezen waard. En alleen zo komt u te weten wat de meester uiteindelijk voor het vuurpeloton deed belanden.
(c) VRT – Inge Michiels
‘Meester Mitraillette’ – Jan Vantoortelboom. Uitgegeven bij Atlas/ Contact, 2014
Recensies 